Efeliğin tarihi. Biz'im efelerimiz.

Ege'nin zeybekleri olmasaydı, Türk nizami ordusu karşımıza çıkıncaya kadar Ankara yoluna açar şimendifer hattının sonuna erişir, Kemalistleri kağnıya mahkum eder, ciddi bir mücadele ordusu kurulmasına mani olurduk.

Yunan Generali Rodas

Merhaba,

Akşam eve geldim.Yan apartmanın bahçesinde insanlar birikmiş. Komşum Hasan beyin kızının nişan töreni için davetliler toplanmış.İlerleyen saatlerde kemençe eşliğinde güzel bir nişan yaptılar.Doğal olarak memleketteki köy düğünlerimizi hatırladım.

Memleket ten ayrılalı 30 sene olmuş.Gençlik yıllarımda akraba düğünlerini hiç kaçırmazdım.Davul zurna çaldığı zaman mümkün değildi Harmandalı veya diğer Zeybek oyunları oynamamak- yerinde oturmak.Damarlarımdaki kan yerinde durmazdı..Silahlar susmazdı. ( yanlıştı ama ) Koca koca kazanlarda yemekler yapılırdı.O köy düğünlerini nasıl özledim.Feodal ilişkiler büyük şehirlere gelince ne yazık ki kopuyor.Akrabalık lar kültürler değişiyor.Ama yine de davul zurna sesini duydum mu fena olurum.Efe kültürü bizim Ege bölgesinin köklü bir kültürü.Tabiki her kültür gibi sosyo-ekonomik bir temeli var. Hoş Anadolu nun bir çok yöresinde efeliğe benzer hareketler var.Hatta efelik kültürünün kurumlaşmasından önce Köroğlu, Dadaloğlu gibi benzer zatların hareketleri var.

Efelik  Osmanlı devlet inin  artık  dağılmaya yüz tuttuğu zamanlarda ortaya çıkıyor.O dönemde çoğunluk Anadolu da olduğu gibi halk ekonomik olarak zor durumda.Tımar sistemi çökmüş..Savaşlar yüzünden bitap düşmüş-nüfusu azalmış-iş ve toprak yok.Halk hayvancılık ve amelelikle ayakta kalmaya çalışıyor .Tımar yöneticileri aslında kendilerinin olmayan topraklara tamamen el koyarak.Ağalık ( AYANLIK ) sistemini başlatmışlar.Halk yorgun ve çaresiz.Osmanlı fiili yönetiminde bırakın müslümanları türkler bile tek tük görülür durumda.Azınlık hegemonyası Osmanlı yı ele geçirmiş..Anadolu nun bir parçası olan Ege dede durum farklı değil.Hatta çok daha kötü diyebiliriz.Bizim yörelerde havalı- kendini beğenmiş-sevimsiz kişilere Kütahya dan mübaşir mi geldin derlerdi.Osmanlı döneminde yöreye Kütahya dan gelen vergi memurlarının ve kolcuların ( üretimi yerinde tespit yada denetlemek için gelenler ) korkusu hala toplumda yaşıyordu yani. Üstelik tüm bu olumsuzlukların yanında Rum ve yerli çetelerin halka yaptığı zulümde bahis konusu.Bu sosyo-ekonomik koşulların yarattığı bir kültür Efe kültürü.Yanlız, sahipsiz kalan halkın içinde çıkan bireysel başkaldırı lar daha sonraki dönemlerde kurumlaşarak Efelik kültürünü yarattı..Ege Türk lerinin başkaldırısı dır efelik.Ağalığa karşı-azınlık sömürüsüne karşı-yağmacı ( yerli veya yabancı) çetelere karşı bir hareket.İşte bu konjoktürde çıkıyor efelik.Türkleri ( yörükleri ) ve ezilenleri  korumak onların haklarını savunmak-varolabilmek için.

Osmanlı önceleri rum ve yerli  çetelere karşı efeleri kullanmış bunda kısmen başarılı olmuştur.Fakat burda kırılma noktası şu.halka zülum eden soyan-tecavüz eden eşkiya grublarına çete diyoruz.Bu düzene karşı çıkan haklının-halkın yanında olan grup yada kişilere efe deniyor.Yiğit-sözünün eri fakirin-mazlumun yanında olanlar.Anneannem 22 kişilik bir rum çetenin Çakırcalı Mehmet Efe tarafından  bertaraf edilmesi olayını küçükken köy büyüklerinden duyduğunu anlatmıştı. Hatırlarım Bozdağ daki bir köyden  Ali dede diye birisi gelirdi evimize.Çok yaşlı ama dinç görünen biriydi.Kıyafetleri o eski efe kıyafetleri gibiydi..Efelik hatıralarını anlatırdı.Pazartesi geceleri bizde kalırdı.Elma getirirdi- kışında soba yakmada kullanmak için çam kozalağı yollardı.Alaşehir in pazarı olan salı günü alışverişini yapar salı akşamı dönerdi.Katırını da Bizim evin kapısına bağlardı.Haliyle-tavrıyla tam bir efeydi.. Köstekli saatini, uzun boyunu ve güleryüzlü lüğünü hiç unutmam.

Osmanlı hem rum ve yerli eşkiyalara  hem de Rusya ile savaşında efeleri kullanmış fakat efelere verdiği sözü ( toprak af gibi ) tutmayarak rum çetelerin daha da etkin olmasına yol açmıştır.Üstelik Osmanlı-Rus savaşına giden efelerin çoğunu da kurduğu tuzaklarla tepelemiştir.NE KADAR İLGİNÇ DEĞİLMİ?.Dolayısıyla savaşa gitmeyen yerli rum ahali ve koruyucuları rum çeteler türklere tecavüzde sınır tanımamışlardır.Rum çetelerinden ayrı  Arnavut çeteleride yörüklerin-türklerin darp edilmesinde etkindiler. Dağdan af edildiğine inanarak düze inen Çakırcalı Ahmet Efe nin camide namaz kılarken öldürülmesi.Halkın Osmanlı ya olan güvenini  tamamen bitirmiştir.Oğlu Çakırcalı Mehmet Efe Baba sını namaz kılarken öldüren Çerkez Hasan  Çavuş ve Boşnak Ramiz den daha sonra intikamnı almış -- Tüm Ege de Türklerin tekrar özgürlüklerine kavuşmasında etkin rol oynamıştır..Daha sonraki af vesair sözlere inanmayan efeler Ege de insiyatifi ele geçirmiş bu durum kurtuluş savaşına kadar sürmüştür.Bir fiil kurtuluş savaşına katılmışlardır.

EFELER BİZİMDİR-BİZİM EFELERİMİZDİR.

İşte bunun için  harmandalı veya diğer zeybek oyunlarında tüm Ege lilerin  kalpleri hızlı akar.